Sztyletnicy

Oddziały egzekutorów, likwidujących zdrajców i katów Polaków, znane z historii drugiej wojny światowej istniały już podczas powstania styczniowego, które wybuchło dokładnie 22 stycznia 1863 roku. Decyzją Komitetu Centralnego Narodowego – pełniącego de facto funkcję powstańczego rządu – powołano dywersyjną organizację sztyletników. Na ich czele stanął syn carskiego generała, Ignacy Chmieleński.

Głównym zadaniem członków organizacji była ochrona władz powstańczych, za co odpowiadała sekcja żandarmerii stałej. W strukturach tych działała również komórka żandarmerii tajnej, która odpowiadała za wykonywanie egzekucji na zdrajcach oraz carskich dostojnikach. W późniejszym czasie organizacja zyskała formalną nazwę V Oddziału Żandarmerii, który powszechnie był określany mianem „żandarmerii wieszającej”.

Sztyletnicy budzili uzasadniony strach wśród Rosjan. Egzekutorzy znali dobrze język zaborcy, a do tego nigdy nie zakładali dwa razy tego samego ubrania, co utrudniało ich późniejsze rozpoznanie. Jednocześnie byli świetnie zakonspirowani. Aby uchronić się przed zdemaskowaniem nie prowadzili żadnych rejestrów ani archiwów, stąd do dziś nazwiska wielu egzekutorów powstania styczniowego pozostają nieznane. Szacuje się, że sztyletnicy zlikwidowali ok. 1000 osób. Pomimo przyjętej nazwy, nie wszystkie egzekucje wykonywane były za pomocą sztyletów. Niektóre polegały na wieszaniu na szubienicach, strzale z rewolweru bądź wybuchu bomby.