Polska „Wielka” czy taka mniejsza?

Ciekawa średniowieczna maksyma to „fiskus nigdy nie umiera” – „fiscus nunquam moritur”. Za jej pomocą podkreślano stałość potrzeb skarbu. Inna: co nie należy do Chrystusa, bierze fiskus: quod non capit Christus, capit fiscus.

Obchodząc stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości często stawiano pytanie: kto miał rację? Dmowski czy Piłsudski? Polska większa, wielonarodowa, „jagiellońska”, czy mniejsza, ale narodowa, „piastowska”? Odpowiedź zależy od tego o jakie czasy chodzi.

W 1914: chyba nikt nie przewidział tego jak długo potrwa wojna, ani jak się skończy. W 1918: obaj, Dmowski i Piłsudski, zasłużyli się odzyskaniu niepodległości. Pytanie „kto miał rację” nie jest trafne. To tak, jakby pytać: jak należy walczyć z przeciwnikiem? Odpowiedź jest oczywista: w każdy możliwy sposób. I „głową”, jak intelektualista Dmowski, i „czynem”, jak rewolucjonista Piłsudski.

Jeśli wskazywać która Polska byłaby lepsza, „jagiellońska” czy „piastowska”, wydaje się, że ta pierwsza. Polska między Niemcami a Rosją, ograniczona do etnicznych Polaków, miałaby potencjał zbyt mały, aby obronić niepodległość i być poważnym sojusznikiem.

Idea Dmowskiego – przymusowa polonizacja mniejszości, nie była trafną. Ludzie z natury mają przyrodzoną godność. Swojej godności bronili Polacy, np. przed opierając się germanizacji w zaborze pruskim. Dodajmy, że fiskusowi wszystko jedno, czy podatnik jest Niemcem, Polakiem, Ukraińcem czy Żydem. A z fiskusa idą pieniądze na państwo, w tym na wojsko. Tak jak w USA: można powiedzieć, że jest się potomkiem imigrantów z Irlandii, Polski lub Włoch, ale wszyscy są Amerykanami.

25 czerwca 1933 r. w Warszawie odbyto Zjazd Związku Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski. Zaś po napaści Hitlera na Polskę, 2 września 1939 r., na łamach „Naszego Przeglądu”, najbardziej wpływowego dziennika mniejszości żydowskiej w Polsce, opublikowano szereg oświadczeń, w tym odezwę wspomnianego Związku. Zaczynała się tak: „Żydzi polscy! W tej chwili dziejowej zrozumieć należy, że walczymy o naszą najświętszą sprawę, o Ojczyznę, o Honor, o naszą promienną przyszłość, o wolność wszystkich ludów i Odrodzenie Ludzkości”.