Odkrywanie Janosika

Juraj Jánošík, karpacki zbójnik żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku, jest dziś jednym ze słowackich bohaterów narodowych oraz postacią często pojawiającą się w góralskim folklorze.

Historyczną prawdę o Janosiku poznano w okresie międzywojennym, a jednym z uczonych badających jego życiorys był krakowski historyk Józef Krzyżanowski. 31 lipca 1936 r. biogram górala oraz sensacyjne wyniki badań dotyczące tej postaci, zostały opublikowane w „Ilustrowanym Kuryerze Codziennym”.

Z artykułu pt. „Janosik… przy robocie. Jak Janosik za swoje łotrostwa został skazany na śmierć” można było dowiedzieć się, że Krzyżanowski jako pierwszy odkrył sądowe akta procesu zbójnika straconego w 1713 r., ubiegając w ten sposób historyków węgierskich, czeskich i słowackich.

Życiorys Janosika był nie mniej barwny niż jego legenda. Góral pochodził z dość zamożnej rodziny ze Spiszu, a jego zbójecka działalność trwała trzy lata. Jeden z najbardziej spektakularnych napadów Janosika i jego bandy dotyczył rabunku złotych i srebrnych przedmiotów, z których część rozdali mieszkańcom. „I tak pierścionki podarowali kobietom i dziewczętom w Tarchowej – z pewnością, nie tylko za uśmiech” – pisał z dozą ironii „IKC”.

Chociaż Janosik działał głównie na południowych stokach Tatr, zdarzało mu się zapuścić aż na Śląsk. Nigdy nie rabował na terenach Polski, a jedną z jego najszlachetniejszych cech było unikanie rozlewu krwi.

W podsumowaniu swojej rozprawy o Janosiku Józef Krzyżanowski pisał:

„Każde nieomal pasmo górskie, każda podkarpacka ziemia w długim łańcuchu Karpat, ma swego zbójnickiego bohatera, którego lud darzy sympatją, nadając mu cechy rycerskie i szlachetne i akcentując częstokroć społeczny walor jego czynów.

Ma więc Bukowina podanie o Ketarze, Huculszczyzna o Doboszu, Ruś Podkarpacka o Marczaju i Dańce, Ruś Czerwona o Madeju, Łemkowszczyzna o Barnasiu i Podgórskim, Żywiecczyzna o Proćpaku, że wymienię tylko najgłośniejszych przedstawicieli zbójnickiego rzemiosła.

Tak jednak, jat Tatry królują nad pozostałemi pasmami Karpat, tak postać tatrzańskiego zbójnika, Janosika, góruje nad innymi bohaterami legend”.