Na przekór wszystkiemu

Dwudziestego pierwszego dnia powstania warszawskiego czyli 21 sierpnia 1944 roku, powstańcy z Żoliborza i siedmiuset żołnierzy z Grupy Kampinos wykonali natarcie, aby połączyć Żoliborz ze Starym Miastem.

Nie powiódł się atak na Dworzec Gdański. Niemcy wysadzili więzienie przy ul. Dzielnej (tzw. Pawiak) i pobliskie więzienie dla kobiet (tzw. Serbię). Powstańcze Polskie Radio nadaje apel kobiet walczącej Warszawy do papieża Piusa XII. W kinie Palladium odbyła się projekcja drugiej kroniki filmowej „Warszawa walczy”. Znalazły się w niej m.in.: zdjęcia ze zdobycia poprzedniego dnia gmachu PASTy, sceny z Powiśla i Dworca Pocztowego oraz odbiór zrzutów. Dodajmy, że w dawnym Palladium, przy ul. Złotej 7/9, dziś znajduje się Klub Hybrydy, jeden z najstarszych i najbardziej znanych polskich klubów studenckich, działających – z przerwami – od końca lat 50. XX w.

Wspomina docent Jerzy Malczewski, wtedy dwudziestoletni powstaniec:

„No i wie Pan, człowiek się nie bał, bo to inna atmosfera, to było, żyło się. Wie Pan to kapitalne jest powiedzenie tego, Sieyès chyba (…) [właśc. Emmanuel-Joseph Sieyès] (…) który powiedział: »-Coście robili w czasie terroru jakobińskiego [rewolucja francuska]?«. Prawda, tyle ludzi ścinali na gilotynie! I on odpowiedział jedno słowo, dla mnie jest ono kapitalne: »Żyliśmy«. I myśmy wie Pan żyli wtedy. To znaczy się żyło. W tej atmosferze, to się żyło”.

21 sierpnia zdarzyła się sytuacja symboliczna: pod wsią Surkonty – dziś w Republice Białorusi – doszło do pierwszej od 1939 roku regularnej bitwy wojska polskiego (Armia Krajowa) i wojsk sowieckich (Wojska Wewnętrzne NKWD). Żołnierze polscy, osłaniając uchodźców cywilnych, kierowali się na Białystok. Po przegranej bitwie, Komenda Okręgu Wileńskiego AK nakazała rozwiązanie już ujawnionych oddziałów partyzanckich i powrót do konspiracji. Rozkaz wynikał stąd, że początkowo, w trakcie akcji „Burza”, władze i wojsko Polski Podziemnej, w obliczu nadejścia Sowietów ujawniały się, jako prawowici gospodarze terenów przedwojennej Polski.

Tymczasem na froncie zachodnim, wojska kanadyjskie i polskie zajęły Falaise, stając się „korkiem od butelki”, zamykając w kotle duże zgrupowanie hitlerowskie. Dzięki bitwie o Falaise rozbito wojska nazistowskie, wcześniej walczące w Normandii, później starające się uciec w głąb Francji. Zaś w USA, w Dumbarton Oaks, rozpoczęto międzynarodową konferencję, podczas której opracowano koncepcję Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ).